Gielen Aroma

Ruta graveolens

RUTA GRAVEOLENS Linne                              –                                                           WIJNRUIT
Familie: Rutaceae. Frankrijk, Spanje.
Synoniem: Ruta hortensis.
De wijnruitfamilie bestaat vooral uit tropische heesters en bomen, met 1800 soorten in 160 geslachten.
Stoomdestillatie van het verse bloeiende kruid of van bladeren en twijgen. De toppen van de jonge scheuten bevatten de meeste actieve bestanddelen. De olie is stroperig met een bijtende kruidige geur en stolt bij kamertemperatuur. De kleur is lichtgeel/groen. De smaak is bitter. Middennoot in de parfumerie. Ook gebruikt in de voedingsmiddelenindustrie. Het is wel een toegestane smaakstof, maar niet overal. Opbrengst 1%, dus 100 kg vers kruid voor 1 liter olie. Graveolens betekent: sterk ruikend. Hoofdbestanddeel van de olie is 1-undecanon (methylnonyl-keton), die de wijnruit zijn specifieke geur geeft. Verder 2-nonanon en esters.

Wijnruit is een sterk geurende tot 90-120 cm. hoge, grijsgroene vertakte en verhoute plant, een halfheester, met een omvang van 90 cm. De bloemen staan in bijschermen en zijn groenachtig geel. Het blad dat bedekt is met oliekliertjes, is bitter, ijzer- en mineraalrijk, maar wordt spaarzaam gebruikt. Het geeft een muskusachtige smaak aan voedsel, grappa en andere alcoholische drankjes. De bladeren hebben een groengele kleur, zijn 4-11 cm lang en 3-7 cm breed.
De bloeitijd is juni-augustus, met viertallige gele bloemen. Alleen de centrale bloem aan de top van de hoofdas is vijftallig. De bloeiwijze is tuilvormig. De bloemen zijn hermafrodiet en hebben mannelijke en vrouwelijke organen.
Na de bloei volgen de zaaddozen. De zaden zijn zwartachtig. De wijnruit kan goed tegen hitte en droogte. Op het bladoppervlak zitten furocoumarinen van het type psoraleen, dat een contactallergeen is en huidirritaties kan veroorzaken. Het kruid wordt geoogst en gedroogd bij een temperatuur van 35ºC. Het wordt gebruikt om thee van te zetten. De bladeren kunnen in kleine hoeveelheden als kruiderij worden gebruikt. De smaak is sterk en bitter. Ze bevatten rutine, dat een gunstig effect kan hebben op het circulatiesysteem. Het verse en gedroogde kruid is een herbicide, in de linnenkast tegen motten. Van de plant (wortels) wordt een rode verf gemaakt.
Medicinaal loopt het gebruik van de plant sterk terug en tegenwoordig wordt de plant voornamelijk als sierplant in tuinen gekweekt. Vermeerdering door zaad, stekken of delen.

De plant komt oorspronkelijk uit Zuidoost Europa (Oekraïne, Albanië, Bulgarije, voormalig Joegoslavië) en wordt in ons land gekweekt. Hij groeit in het wild op de hellingen van de bergen in Zuid Europa en in Noord Afrika. Hij werd door kloosterlingen, waarschijnlijk monniken, over de Alpen naar het Noorden gebracht, maar werd ook al door de Romeinen gekweekt en was toen zeer populair en veel gebruikt. Plinius beval de plant aan voor betere ogen, het zou het zicht verscherpen en helderder maken. De eerste medicinale toepassingen stammen uit Assyrische bronnen. Ook in de Bijbel werd wijnruit al vermeld: er zouden tienden van geheven zijn om belastingen te betalen. In het Antieke kookboek van Apicius werd wijnruit toegepast in sauzen bij gevogelte, bonen, erwten, linzen, vis, wijn en kruidenkazen. Paracelsus en Dioscorides gaven al recepten voor medicinale toepassingen van wijnruit, alleen en in combinatie met andere kruiden, zoals salie, marjolein, munt, enz. Wijnruit werd in die tijd veel toegepast in wijn en in combinatie met vijgen en walnoten, tegen vergiftigingen. In de 16e, 17e en 18e eeuw in iedere kruidentuin, omdat de plant zou beschermen tegen de pest.

De wijnruit heeft een aantal goede eigenschappen, maar de etherische olie is giftig en de plant op zich is fototoxisch, zodat hij bij zonnig weer sommige mensen kan irriteren. Alle delen van de plant in grote hoeveelheden zijn giftig. Het sap bevat furanocoumarinen, dat dermatitis en blaren kan veroorzaken. Door de bitterheid is wijnruit als kruid de laatste vijftig jaar op zijn retour en niet meer zo populair. Alleen in Italië wordt hij nog af en toe gebruikt en in Ethiopië. De verse plant kan de nieren en lever beschadigen. De bestanddelen in de etherische olie stimuleren de spieren van de baarmoeder, waardoor menstruatie kan worden geactiveerd en abortus opgewekt. De dood is toegeschreven door het gebruik van verse wijnruit. (Bron: DrugDigest).

De Italiaanse grappa ontleent zijn bittere smaak aan het kruid. In Zwitserland maakt men een bitter met gentiaanwortel. Bittere likeuren hebben tonische, stomachische en gal stimulerende eigenschappen. Een goede toepassing bij het koken is om de bladeren een minuut mee te koken. De bladeren geven dan wel hun etherische olie af, maar nog niet het bittere rutin.
De plant is niet ongevaarlijk. Veel mensen zijn er allergisch voor en krijgen door aanrakingen huiduitslag. Hij bevat giftige stoffen uit de groep der furocoumarinen. Een aftreksel van wijnruit drinken kan speekselvloed, gastro-enteritis, nierontsteking en een miskraam veroorzaken. In de Oudheid was het beroemd als tegengif tegen slangenbeten, tegen duivelskunsten, hekserij en tal van andere plagen. Ook van de vruchtafdrijvende werking werd veel gebruik gemaakt door de dames uit de Oudheid. Plinius had een recept van wijnruit tegen ontstoken ogen. In de Middeleeuwen en daarna plaatste men in de rechtszalen bosjes met wijnruit, rozemarijn en citroenkruid om bescherming te bieden tegen allerlei ziekten, zoals tyfus.
Wijnruit is stimulerend, krampwerend, vruchtafdrijvend en het versterkt de bloedvaten. Het gedroogde blad is een insecticide en een kiemdoder bij wonden.
Er is een homeopaticum dat in- en uitwendig gebruikt wordt bij reuma, kneuzingen, verrekkingen en spataders. Voor oogontstekingen de verdunde oertinctuur in een kompres.
In de volksgeneeskunde werd wijnruit veelvuldig gebruikt voor ondermeer gebrek aan eetlust, duizelingen, hartkloppingen, bloedaandrang, menstruele klachten, zenuwpijnen, ademnood, maagpijn, verrekkingen, verstuikingen, zwellingen, verwondingen, urinedrang, waterzucht, reuma, jicht en huiduitslag. Als geneesmiddel wordt de plant zo goed als niet meer gebruikt en ook niet als keukenkruid. Wijnruit smaakt kruidig, zuur en bitter. Spaarzaam gebruiken, want de smaak is overheersend. Het sap van de wijnruit bevat bestanddelen die onder invloed van ultraviolette straling in zonlicht giftig kunnen inwerken op de huid, waardoor ernstige huidirritatie kan ontstaan, die uitmondt in blaren die wekenlang kunnen blijven en kunnen gaan zweren. Daarom niet in aanraking komen met de plant terwijl de zon schijnt en handschoenen aan.

Enige andere soorten:
Ruta chalepensis, met franjeachtige randen aan de kroonbladeren, die een aanmerkelijk mildere smaak heeft dan de Ruta graveolens. Groeit eveneens in het hele Middellandse Zeegebied.
Ruta patavina is een zodenvormende plant tot 30 cm hoog die gebruikt kan worden als bodembedekker in de siertuin.

Werkzame bestanddelen:
1% etherische olie waarvan de hoofdbestanddelen zijn: ketonen: 2-hendecanon tot 60% en 2-nonanon tot 20%, 2-butanon 3%. Monoterpenolen: methylnonylketon, undecanol. Esters: 2-nonylacetaat 10%, undecylacetaat. Coumarines: psoraleen, bergapteen, umbelliferon, xanthotoxine en verder de terpeenderivaten limoneen, cuminadehyde, a-en b-pineen en 1,8-cineol. Voor de bittere smaak is het rutin (7-8% in de gedroogde plant) verantwoordelijk, een flavolonglycoside met de disaccharid rutinose. Cerylalcohol, guaiacol, iso-pimpinelline, anijszuur, aborinine, ascorbinezuur, isovalerinezuur, linoleenzuur, linolzuur, methylsalicylaat, palmitinezuur, phenol, appelzuur. Verder een beetje looistof en de alkaloïde van het type chinolin: graveolinine – graveoline. Van het type furochinoline: skimmianine, dictamine, y-fagarine. Van het acridon type: arborinine. Dihydrofurocridine type: rutacridon. Chinazoline type: arborine. De alkaloïden worden hoofdzakelijk in de wortels opgeslagen, maar komen ook in de bladeren voor. Sommige zijn giftig en het acridon type heeft een mutagene werking (dna beschadigend).ruta grqaveolens

$2-decanone–ethylvaleraat–methylanthralinaat–methyl-heptyl-keton–methhyl-n-heptyl-carbinol–methhyl-n-nonyl-ca\text{rbinol}–methyl-n-nonyl-keton–methylsalicylaat.$

Specifiek werkzaam:
Afrodisiacum  –  abortief  –  antidotisch –  antiseptisch  –  antitussief  -bloeddrukverlagend  –  bloedstelpend  –  desinfecterend  –   diuretisch  –  emetisch  –  emmenagoog –   gebrek aan eetlust  –  insecticide  –  nervinum   –   ontstekingremmend  –  rubefaciënt  –  spasmolytisch –    stimulerend  –  tonisch -verekkingen – verstuikingen  –  wormverdrijvend.
De flavonoïden in het kruid versterken de haarvaatjes, waardoor bijvoorbeeld vermoeide ogen genezen. Goed tegen hoge bloeddruk, versterkt botten en tanden. De etherische olie wordt o.a. gebruikt in homeopathische middelen tegen reuma en jicht. Wijnruit kan zeer goed ingezet worden bij biologische teelt om schadelijke insecten tegen te gaan.

Bron: Wikipedia nl., de., eng. Wijnruit. Ruta graveolens.
Neerlands tuin: Ruta graveolens
Floridata: Ruta graveolens.
Dr. Duke’s Phytochemical and Ethnobotranical Databases.
swsbm.com-constituents: Ruta graveolens.
Plants for a future database: edible, medicinal and useful plants for a healthier world:
Ruta graveolens L.
DrugDigest, Herbs and supplements Rue. Ruta graveolens.
Capitulare de Villis: rutam – Ruta graveolens L.
Botanical.com A Modern Herbal by Mrs. M. Grieve: Rue – Ruta graveolens.
USDA Plants profile: Classification Ruta L.
Poisenous plants of North Carolina: Rue – Ruta graveolens, by Dr. Alice B. Russell. North
Carolina State University.
Heilpflanzen: Ruta graveolens – Weinraute.
Gernot Katzer’s Spice pages: Rue (Ruta graveolens L.)
Foto: ruhr-uni-bochum.de
gardencenterejea.com
uni-graz.at
atlas-roslin.pl
giftpflanzen.com
nl.wikipedia.org (en., fr., de., pl.)

---