Satureja hortensis
SATUREJA HORTENSIS Linne – BONENKRUID / Z0MERBONENKRUID / PEPERKRUID / SCHARENKRUID / WORSTKRUID / WIJNKRUID.
Familie: Lamiaceae (Labiatae) Gebruikt deel: het hele gedroogde kruid, stoomdestillatie. Frankrijk. Het beste is de oogst net voor de bloei. Er wordt ook een oleoresin geproduceerd door oplosextractie. Topnoot in de parfumindustrie, maar weinig gebruikt. Wordt wel gebruikt ter vervanging van zwarte peper. De olie is kleurloos of lichtgeel, met een kruidige, frisse geur, enigszins medicinaal. Lijkt een beetje op tijm en oregano. Krachtige olie met body. Gehalte etherische olie 0,3-1,9%.
Satureja montana is scherper van smaak dan de S. hortensis. Ze lijken veel op elkaar, groeien allebei ruig, ongelijkmatig, hebben zwakke stengels, maar het zomerbonenkruid is eenjarig en heeft een sterk ontwikkelde hoofdwortel. Het winterbonenkruid is overblijvend heeft een sterk ontwikkelde hoofdwortel maar tevens sterk vertakte zijwortels.
Bonenkruid komt oorspronkelijk waarschijnlijk uit het oostelijke deel van het Middellandse zeegebied, tot Iran. Tegenwoordig in alle mediterrane landen, Midden Europa, India, Zuid Afrika, Noord Amerika, West Azië. Het is een éénjarig struikvormig kruid tot 45 cm hoog met slanke, rechte, enigszins harige stengels, draadvormige donkergroene bladeren die 3 cm. lang zijn, bedekt met oliecellen en het kruid bloeit in de zomer met kleine witte of licht lila bloemetjes. Zeer geliefd bij bijen. De kleine bloemetjes zitten in de bladoksel er staan er 3-7 bij elkaar in schijnkransen. De bloei is van juli tot oktober.
Het eenjarige kruid is een moestuinplant.
Heeft behoefte aan een zonnige plek en warmte. Moet veel licht krijgen om veel olie te leveren. Het heeft een scherp aroma, een mengeling van munt en tijm, met een uitgesproken peperachtige smaak, die spijsverteringsbevorderend werkt. Als er niet wordt geoogst in de zomer, verkleurt het blad in de nazomer tot diep paars.
Beide planten (zomer- en winterbonenkruid) kunnen binnen gehouden worden als ze veel zon krijgen ((zo’n 5 uur per dag direct). Goede potgrond gebruiken. In de winter niet te veel van plukken, want de plant zal zich slechts langzaam herstellen. De plant heeft weinig water nodig. Buiten bij aanhoudende droogte: gieten.
Het kruid geeft een heerlijke smaak aan gerechten en maakt de spijzen lichter verteerbaar. Het heeft therapeutische eigenschappen op de maag en ingewanden. Het stimuleert de maag, heft krampen op, reguleert de darmen, gaat gasvorming tegen en is sterk antiseptisch. De smaak is wel wat bitter. Het zomerbonenkruid smaakt iets zoeter en is minder pikant dan het winterbonenkruid.
De Latijnse benaming komt, naar wordt aangenomen, van de saters en het woord satureia kan men vaak in Romeinse geschriften aantreffen. Dit verband valt te verklaren uit het feit dat er aan de plant liefdesopwekkende eigenschappen werden toegeschreven. De Romeinen gebruikten het kruid veelvuldig en deze brachten het naar Engeland, van daaruit werd het algemeen verbreid. Het is een van de oudste potentie-verhogende middelen, in de Middeleeuwen verboden voor de monniken. De Oude Grieken kenden de plant al en Virgilius roemde het om zijn geur en gaf de raad om het in de buurt van bijenkorven te houden.
De plant heeft een hoog gehalte aan etherische oliën, deze wordt met waterdamp gedestilleerd uit het gehele gedroogde kruid, is kleurloos tot lichtgeel en heeft een zeer aromatische geur. Wordt veel gebruikt in de levensmiddelenindustrie, vooral in vleesproducten en in conserven. In de volksgeneeskunde als thee gebruikt bij maag-, darmkrampen. Ook zou de thee galproblemen oplossen en wormen bestrijden.
Het werd therapeutisch gebruikt als thee bij spijsverteringsproblemen, menstruatiestoornissen en ademhalingsaandoeningen (astma, catarre, zere keel).
Inheems in Europa, genaturaliseerd in Noord Amerika. Op grote schaal gecultiveerd in Spanje, Frankrijk, voormalig Joegoslavië en de USA voor de olie.
Nauw verwant met de tijmfamilie.
Andere soorten:
Satureja montana: winterbonenkruid, zie verderop.
Satureja coerulea: paars bloeiend bonenkruid. Winterharde, min of meer groenblijvende vaste plant, hoog 30 cm., omvang 20 cm., met kleine paarse bloemen en donkergroen, aromatisch blad.
Satureja spicigera: kruipend bonenkruid. Winterharde, bodembedekkende vaste plant. Hoog 10 cm, omvang 30 cm. Gerijsachtig groen, lijnvormig blad. Decoratieve plant, wordt dikwijls verward met tijm of heide.
Satureja thymbra, bevat bornylacetaat. Oppassen: scherp van smaak, overheersend.
Satureja communis, een gewone rechtopstaande variant.
Satureja communis var. subspicata: kruipende bonenkruid.
Satureja cuneifolia uit Dalmatië.
Werkzame bestanddelen: Monoterpenen: a-thuyeen 0.4%, alfa en beta pineen 0.6 en 0.3%, mycreen 1.4%, a-terpineen 1,8%, dipenteen, y-terpineen 24%, b-phellandreen, limoneen, paracymeen, myrceen, sabineen, terpinoleen, campheen.
Sesquiterpenen: beta-caryophylleen 5%, beta-bisaboleen, calameneen, copaen. Monoterpenolen: linalol 0.3%, terpine-1-ol-4 0.4%, geraniol, nerol, 3-octanol, a-terpineol.
Fenolen: carvacrol 30-40%, thymol, methylchavicol, eugenol, thujon, borneol, p-cymol
Ketonen: kamfer, damascenon 1.2%
Looistoffen, bitterstoffen, sitosterine, ursolzuren en geranylacetaat, rozemarijnzuur, bornylacetaat, linoleenzuur, linolzuur, palmitinezuur, oleanolzuur, ursolzuur.
Ter vergelijk: bestanddelen van Shirley en Len Price.
Monoterpenen: 34%. A-thujeen <1% – a-pineen >1% – b-pineen, sporen – b-myrceen 1-2.8% – a-terpineen 1-3.1% – y-terpineen 20-24% – campheen sporen – d-3-careen – d-4-careen – a-ohellandreen – b-phellandreen sporen – limoneen, sporen – sabineen, sporen.
Sesquiterpenen 3-4%. B-caryophylleen 2-4% – b-bisaboleen 15 – d-cadineen 3% – calacoreen en y-cadineen 3.6%. Aomatisch p-cymeen 3.7-20%.
Alcohol: linalol – terpinen-4-ol – borneol – a-terpineol – nerol, sporen – gerankiol, sporen.
Phenols: 39-40%. Thymol – carvacrol 35-40% – eugenol.
Ketonen: monoterpenonen kamfer, sporen – sesquiterpenonen damascenon 1%.
Aldehyden: monoterpenal: piperonal
Oxiden: monoterpenoide: 1,8-cineol.
Bij verdunning van 6% geen irritaties en geen fototoxische effecten, getest op mensen (Opdyke 1976q)
Werkzame bestanddelen in de hele plant:
1,8-cineol – 3-octanol – a-pineen – a-terpineen – a-terpineol – as – b-caroteen – b-caryophylleen – b-phellandreen – b-pineen – b-sitosterol – b-terpineen – borneol – bornylacetaat – boron – calameneen – calcium – campesterol – campheen – kamfer – carbohydrate – carvacrol – copaen – koper – dipenteen – eo – vet – fiber – flourine – g-terpineen – geraniol – geranylacetaat – ijzer – labiatic acid – limoneen – linalol linoleic acid – linolenic acid – mangaan – methycarvacrol – ethylchavicol – slijmstoffe – myrceen – nerol – nicine – oleanoplic acid – oleic acid – p-cymeen – p-cymol – palmitic acid – pentadecane – pentosans – fosfor – phytosterosl – potassium – proteine – resin – rosmarinic acid – sabineen – kalium – stearic acid – stigmasterol – sylvestrine – tannine – terpinen-4-ol – terpinoleen – tetradecaan – thiamine – thujon – thymol – ursolic acid. Bron: Liber Herbarum + Dr. Duke.
Specifieke werkzaamheid:
Zeer breed spectrum anti-microbe: anti-bacterieel, antioxidant, antiparasitisch – antiseptisch, ademhalingssysteem, antiviraal, anti-schimmel. Adstringent – afrodisiacum – analgetisch – anticonvulsant – anti-infectie+++, infectieziekten om het even waar gelokaliseerd – antiviraal+++ – asthenia+++ – astma – bactericide+++ – bloedcirculatiebevorderend – bronchitis – cardiotonisch – carminatief – choleretisch – darmkrampen/ gassen – diarree – digestief – diuretisch – expectorant – flatulentie – fungicide+++ – gebrek aan eetlust – huidverzorging, (vette huid, psoriasis, candida) – immuunstimulant, aanmaak globulinen – infecties, ademhalingssysteem – insectenbeten/ -steken – insecticide – jeukstillend – kolieken – menstruatiebevorderend – parasiticide+++ – revitaliserend – spierpijn- spijsverteringsziekten – stimulant, algemeen, bijnierschors – stomachisch – tonicum, algemeen++ en mentaal – wondhelend – wormdrijvend – zenuwgestel, balancerend.
Inwendig:
indicatie: ascaris, spijsverteringsstoornissen, algehele zwakte, krampen en buikkrampen, darmgassen, diarree, diabetici: 3 maal daags 2 druppels na de maaltijd.
Geestelijk:
er worden liefde opwekkende eigenschappen aan toe geschreven. Schept helderheid, geeft kracht en vitaliteit en rust tijdens hectische perioden.
Is opwekkend bij geestelijke en seksuele uitputting. Mensen die een tekort hebben aan ambities en doorzettingsvermogen worden door het kruid gesteund. De olie maakt ambitieus en doortastend. Verdampen bij melancholiek. Opwekkend bij geesteliojke en seksuele uitputting.
Contra indicatie:
kan huid en slijmvliezen irriteren, dermacaustisch.
Giftig, niet gebruiken tijdens zwangerschap. Niet voor baby’s en kinderen. Niet op de gevoelige huid gebruiken. Niet te lang achter elkaar. Na drie weken stoppen.
Veiligheid:MSDS
Cas no.:8016-68-0. Gebruik in de voedingsmiddelen- en smaakindustrie, pharmaceutische industrie, kruiden en cosmetische industrie. Bevat 20% thymol, 30% carvacrol en 1% thujon. Soortelijk gewicht 0.896-0.960. Refractieve index: 1.486-1.505. Optische rotatie: -6 graden tot + 5 graden. Vlampunt 60 graden C +/- 2 bij opsluiting. Lost niet op in water, wel in alcohol en vette olie.
Xi-Xn-N: irritant voor ogen en huid; schadelijk bij ingestie; niet in het milieu afvloeien: grondwater, water, grond. Oogcontact: 15 minuten spoelen met overvloedig water, evenals de huid. Bij ingestie de mond spoelen en een arts waarschuwen. Verwerken met beschermende kleding.
Combinaties:
het is goed te mengen met: lavendel, lavandin, den, eikenmos, rozemarijn en andere citrusoliën.
Toepassingen:
*bij verkrampte nek/schouders door zware geestelijke druk: 15 dr. bonenkruid en 15 dr. marjolein mengen met 50 ml. basisolie. Met dit mengsel de pijnlijke plaatsen dagelijks masseren.
*verdampen: wie bonenkruid gebruikt blijft niet vastzitten of ronddraaien in probleem situaties. Het geeft helderheid. vitaliteit, kracht en rust tijdens hectische perioden.
10 dr. in de aromalamp.
*als smaakstof een paar druppels in honing tegen een zere keel; stimuleert de spijsvertering. Gorgelen bij amandelontsteking.
Bron: Aromatherapy for health professionals. Shirley Price, Len Price.
Terug naar oliebeschrijving: nature-helps.com
Liber Herbarum II. Erik Gotfredsen. Satureja hortensis Linne.
Gernot Katzer’s Spice Pages: Savory (Satureja hortensis L)
Illas und Ullis Kochecke: Bohnenkraut.
Capitulare de Villis: Bonenkraut
Herbs by Linda Gilbert: Savory,
Saskatchewan Herb and Spice Associoation: Summer savory.
Wikipediaq: Bonenkruid: nl., eng., de.
USDA Plantsprofile for Satureja hortensis L.
Satureja hortensis L. Plants for a future database report.
Dr. Duke’s Phytochemical and Etnobotanical Databases. Satureja hortensis L.
Foto: uni-graz.at
dkimages.com
fungoceva.it
nl.wikipedia.org (pl., en., fr., de.,)
arkfarm.co.jp
fichas.infojardin.com
yrttitarha.com
Previous page: Boswellia carterii
Next page: Bupleurum fruticosum