Vanilla planifolia
VANILLA PLANIFOLIA Jacks. - VANILLE
Familie: orchidaceae. Gebruikt deel: vruchten. Mexico.
Synoniemen: Myrobroma fragrans Salisb.
Vanilla aromatica Sw.
Vanilla fragrans auct.
Vanilla sativa Schiede
Vanilla viridiflora Blume.
Vanille is de vrucht van een klimmende orchidee.
Een oleoresin door oplosextractie van de gedroogde bonen en een absolue door verdere extractie hieruit. Een donkerbruine vloeistof met een balsemieke, vanilleachtige geur. Gehalte aan etherische olie 3%, voor 1 kg essence 30-35 kg zaad.
Er wordt ook een vanille CO2 extract geproduceerd uit de zaadpeulen van de vanille orchidee.
Vanille vormt een bestanddeel van veel zoetwaren en van ontelbare parfums en wordt gewonnen uit de gedroogde peulen van de plant. De beste kwaliteit wordt bourbon-vanille genoemd. Wordt gezien als de koningin van de specerijen.
De bloemen zijn wit tot waskleurig in de vorm van een diepe smalle trompet, de bladeren langwerpig en vlezig. De plant kan wel een hoogte van 15-25 meter bereiken, klimt in tropische bomen en heeft hangende groene vruchten, peulen, die na 8-9 maanden geplukt kunnen worden. De bladeren zijn dik, eivormig, 25 cm lang en 8 cm breed. De bloemen zijn witgeel tot 
groen en slechts enkele uren open en worden in de vrije natuur door kolibries bevrucht. Bij de geteelde plant wordt de bevruchting door de mens zelf uitgevoerd. De plant wordt langs een latwerk tot 2 meter hoogte geleid. Uit de slechts een dag bloeiende gele bloemen vormen zich na de bestuiving van de vruchtknop de groene vruchthulsels of peulen. Na zes tot acht maanden zijn de vanille stokjes helemaal ontwikkeld. Voordat ze rijp zijn worden ze geoogst en daarna gefermenteerd, waarbij de groengele vruchten zwartbruin worden en ook dan ontwikkelen ze hun sterke aroma, door drogen in de zon, nadat ze eerst hebben gezweet in luchtdicht afgesloten containers. Inheems in Mexico, Guatamala en andere landen in Midden Amerika, nu gekweekt in Azië, Comoren, Madagaskar, Réunion en Afrika. De zaden zitten in grote groengele peulen die onder de bladeren liggen en de bloeitijd is aan het einde van de lente. De peulen worden geoogst in een onrijp stadium. Ze geven nog geen geur af en de zaden zitten binnenin stevig vast. Ze worden in de zon gedroogd en regelmatig natgemaakt. Daarna worden ze vermalen en krijgt men een gelig zoet poeder, de vanille. Worden ze te lang gedroogd, dan verliezen ze hun aroma.
Het aroma van vanille extract kan aanzienlijk verschillen, afhankelijk van het land van afkomst, oogst, behandeling van de peulen, opslag, extractie methoden en de leeftijd van het ex
tract. De noten van vanille kunnen houtig, pruimachtig, harsachtig, leerachtig, bloemig of fruitachtig zijn.
De peulen worden meestal verwerkt in Europa en de USA. Wordt veel gebruikt om te aromatiseren: taart, ijs, sauzen en om te parfumeren. Alle duurdere merken parfum bevatten vanille. Ze zijn niet mierzoet, maar amberachtig.
Al sinds de oudheid is de vanille bekend. De Azteken gebruikten het als zoetmiddel voor cacao. Ze dachten dat vanille de potentie verhoogde. Bij de Indianen werden de stokjes als betaalmiddel gebruikt en als kruid en geneesmiddel. De Indianen dachten dat vanille hartversterkend was, angst en moeheid verdreven en het humeur verbeterde, vooral in combinatie met cacao. De Spaanse conquistador Hernán Cortés bracht in de 16e eeuw de orchidee mee naar Spanje. Pas in de 19e eeuw werd ontdekt dat de orchidee alleen door een kleine bij kon worden bestoven onder natuurlijke omstandigheden. Het verfijnde aroma van de vanille zit in het merg en de schil. Het merg kan uit het opengesneden peultje worden gekrabd en de peul kan meegekookt worden, waardoor de aroma’s overgaan op de gerechten. De vanille peulen van goede kwaliteit glanzen vettig en hebben dikwijls een wit laagje van vanillekristallen. De Romeinse zeelieden die India bezochten namen de vanilleplanten mee terug naar huis. In nood werden ze gegeten op de lange terugweg, wat goed kon, want ze zijn rijk aan zetmeel en goed van smaak. In India zijn de blo
emblaadjes een delicatesse, gekonfijt na de maaltijd, of overgoten met honing. In India en andere delen van Azië maakt men een drank uit de steel van de plant, de zogeheten salep, die lustopwekkend en stimulerend zou werken en ook heden nog wordt gedronken.
Vanille is kostbaar en wordt in de voedingsmiddelenindustrie dan ook dikwijls vervangen door synthetische vanille. In de parfumerie gebruikt men alleen de echte vanille, gewonnen uit de peulen, die samen met de zaden worden geweekt in alcohol, en dan worden geëxtraheerd tot essentiële olie. Destillatie vernietigd de geur van de aromatische bestanddelen. De kleur van het extract wordt beïnvloed door de kwaliteit van de peulen, de sterkte van de alcohol, de duur van de extractie, en de aanwezigheid van glycerine die wordt toegevoegd om vervluchtigen tegen te gaan en om de geur in het extract te houden.
In kleine hoeveelheden bevordert vanille de spijsvertering.
De orchidee staat bij vele volkeren bekend als het symbool van de seksualiteit. De naam is uit het Grieks, orchis, hetgeen betekent: testikel, verwijzend naar de knolvormige wortel van de orchidee. Ooit werden de knollen gegeten als liefdesvoedsel. Verse knollen waren lustopwekkend, oude knollen het tegenovergestelde.
Vanille, Vanilla planifolia of Vanilla fragrans is afkomstig uit Mexico. De plant wordt vanwege de vruchten o.a. in West Indië en Java aangeplant. Als de vruchten van groen bruinachtig worden, worden ze geplukt en maandenlang gedroogd en tijdens het droogproces ontwikkeld zich het aroma. Het is een kostbare geurstof die slechts in kleine hoeveelheden gewonnen kan worden. De beste kwaliteit komt uit Mexico, terwijl Madagascar de grootste producent is. Een resinoïde wordt geproduceerd door oplosextractie uit de gedroogde vanillebonen. Incidenteel wordt er een absolue geproduceerd door extractie uit de resinoïde. Het is een viskeuze donkerbruine vloeistof met een rijke, zoete, balsemieke, vanilleachtige geur. De etherische olie is een oplossing van 10% vanille in tarwekiemolie of alcohol. Vanilline, de reukstof van vanil
le wordt in grote hoeveelheden synthetisch geproduceerd. Het wordt gewonnen door oxidatie van euganol uit kruidnagelolie. Een mindere kwaliteit, die veel in de zoetwarenindustrie gebruikt wordt, wordt gewonnen uit coniferine, het sap van naaldbomen.
Werkzame bestanddelen:
Vanilline tot 3,5% met meer dan 150 andere bestanddelen waarvan veel sporen, hydoxybenzaldehyde, azijnzuur, isoboterzuur, diëthylazijnzuur, eugenol, furfural. Methyl en ethyl esters van p-hydroxybenzyl alcohol 10% en vanillyl alcohol, diastereoisomers, vitisporanes, trimethylpiperidoneen, anysyl alcohol, aldehyde en vanille zuren, 1-octen-3-ol, anijsaldehyde, catechol, cinnamaldehyde, diacetyl, cinnamylalcohol, ferulinezuur, furfurol, guaiacol, naphtaleen, n-eicosan, n-heneicosan, n-hentriacontan, n-heptacosan, n-heptadecan, n-hexacosan, n-hexadecan, nonanal, p-cresol, phenylacetaldehyde, benzaldehyde, azijnzuur, eugenol, furfural, tanninezuur, coumarine, limoneen, linolzuur, mierenzuur, myristinezuur, oxaalzuur, palmitinezuur, phenol, slaicylzuur, stearinezuur, umbelliferon, vanilline, vanillinezuur, appelzuur, en andere.
Een goede kwaliteit vanillestokjes zijn stevig, soepel, bedekt met vanille.
Werk
zame bestanddelen in de hele plant:
In de wortel:
Fiber – vanilline – ferulic acid.
In de vruchten:
1-octen-3-ol – 2,4-decadienal – 2-pentanol – 3-methyl-cyclo-pentanon – 3-phenyl-propan-1-ol – 4-hydroxybenzaldehyde – 5-methyl-furfural – 6,10,14-trimethyl-2-pentadecanone – anisic-alcohol – anisyl-alcohol – anisyl-ethyledther – benzothiazole – cinnamaldehyde – cinnamyl-alcohol – creosol – deca-2-4-dien-1-al – dihydroactinidiolide – ethyl-palmitaat – ethyl-vanilline – furfurol – gamma-haxalacton – gamma-nonalacton – gamma-octalacton – glucovanillin – guiaiacol – heneicosane – heptadecanoic-acid – heptanoic-acid – hexan-1-ol – methylacetaat – methylanisaat – methyllinoleaat – methylpalmitaat – naphtaleen – N-dotriacontane – N-heneicosane – N-heptadecane – N-hexatriacontane – N-nonacosane – N-nonadecane – nonanal – nonaois-acid – N-pentatriacontane – N-tetratriacontane – N-triacontane – N-tritriacontane – oct-1-en-3-ol – octadec-1-ene – octanoic acid – pentadecanoic acid – phenylacetaldehyde – p-hydroxyvenzaldehyde – p-hydroxybenzylmethylether – protocatechualdehyde – protocatechuic-acid – p-vinyl-guaiacol – salicylic-acid-methylester – syringaldehyde – syringic acid – trans-methyl cinnamaat – vannilyl-alcohol – vannillyl-ethylether – vitispirane – zingerone – 2-phenylethyl-alcohol – 3-methyl-butanal – 4-hydrocy-benzoic-acid – acetaldehyde – acetophenon – anisaldehyde – anisic-acid – as – benzaldehyde – benzoic acid – benzoic acid-methylester – benzylalcohol – calcium – calcium oxalaat – caproic acid – carbohydraat – catechin – catechol – cis-cinnamic-acid-methylester – citric acid – cresol – coumarine – decan-1-ol – diacetyl – docosane – acetic acid – eicosane – oleic-acid – ethyl-alcohol – eugenol - fiber – fosfor – fructose – furfural – tannic acid – glucose – resin – hexacosane – isobutyric acid – cinnamic-alcohol – cinnamic-acid-ethyl-ester – limoneen – eic acid – formic acimyic acid – N-doane
– N-eicosane – N-hentace – heptacosane – N-acosane – N-hexadecane – N-octacosane – N-octadecane – C25-H52 – N-pentadecane – N-tetracosane – N-tetradecane – N-tricosane – O-coumaric-acid – octan-1-ol – oxalic acid – palmitic acid – p-cresol – p-cresol-methylether – phenol – p-hydroxy-benzoic acid – piperonal – vet – proteine – saccahrose – salicylaat – alicylic acid – slijmstof – stearic acid - suiker – tetracosane – trans-cinnamic-acid-methylester – tricosane – umbelliferon – water – vanilline – vaillic acid – malic acid – essential oil.
Werkzaamheid:
balsemiek, smaakmiddel (tabak), smaak voor voedingstoffen, chocolade, ijsproducten, bakproducten, farmaceutische industrie, parfums, etc.
Gebruik vanille bij nervositeit en voor het aromatiseren van gebak en zoetwaren.
Vanille wordt in de aromatherapie niet of nauwelijks toegepast. Kinderparfum: vanille en man
darijn.
Afrodisiacum – antibacterieel – anticonvulsant - bloedarmoede – carminatief - diarree – digestief – emmenagoog - energetisch – impotentie – stimulant, algemeen - stomachisch – vermoeidheid.
Werkzame bestanddelen: CO2.
in het CO2 extract kan de vanilline oplopen tot 96%. De geur benadert die van de plant. De opbrengst aan olie is laag en variabel. De kleur van dit extract is lichtgeel tot geel en de geur is zoet, intens, balsemiek en licht kruidig. Basisnoot in de parfumerie in dure parfums. Smaakmaker in tabak en voedingsmiddelen. Andere bestanddelen: Vanilline tot 96%, p=hydroxybenzaldehyde tot 100%, vanillinezuur en veel sporencomponenten.
Werkzaamheid: CO2
Afrodisiacum – helend – slijmoplossend – verzachtend. Verdampen verlicht spanningen, boosheid, irritaties. Kalmerend en verwarmend. Huidverzorging: parfumerend op de huid. 
Vanilline lijkt op menselijke feromonen.
Combinatie:
balsems, benzoë, opopanax, sandelhout, vetiver en specerijenoliën.
Geestelijk:
heeft een zachte en kalmerende werking op ergernis, kwaadheid, frustratie enz.
Contra indicatie:
Veroorzaakt over het algemeen geen overgevoeligheid. Niet toxisch, vaak versneden.
Het CO2 is nog niet onderzocht, daarom voorzichtig op de gevoelige huid. Het extract lost wel op in vette basisolie, maar niet in alcohol.
Veiligheid MSDS CO2 extract:
Cas no.: 84650-63-5
Cas no. 8015-65-4. Puur vanille extract. Vlampunt 21,1 graden C. Soortelijk gewicht: 0.902-1.002. Ontvlambaar. Wel stabiele vloeistof. Bij verbranding carbonmonoxide en -dioxide.
Xi-Xn-N: irritant voor ogen en huid; kan dermatitis veroorzaken; schadelijk bij ingestie; niet in het milieu afvloeien: grondwater, water, grond. Oogcontact: 15 minuten spoelen met overvloedig water, evenals de huid. Bij ingestie de mond spoelen en een arts waarschuwen. Verwerken met beschermende kleding.
Toepassingen:
*kinderen zijn dol op de geur van vanille. Voor een fijne kinderparfum, meng 10 druppels mandarijn met 5 ml. vanille en doe dit mengsel in een verstuiver.
*verdampen: 5 druppel vanille, 8 druppels sinaasappel en 5 druppels koriander in de aromalamp creëren een vrolijke sfeer.
Bron: nl., de., eng. Wikipedia.org. Vanilla planifolia.
Vanille Objectief.be
Spice pages: Vanilla planifolia
Kruidenplanten: Vanilleplant
Detailed information on Vanilla Orchid. Davesgarden.com
Sorting Vanilla names.
Liber herbarum II Vanilla planifolia.
Foto: toptropicals.com
nl.wikipedia.org (de., end. fr.)
tropicaflore.com
ruhr-uni-bochum.de
ca.wikipedia.org
orchideenwlodarczyk.de
©®Copyright en registratie notaris. André Gielen 2001 – 2008
Previous page: Valeriana officinalis
Next page: Verbena officinalis