Gielen Aroma

Angelica archangelica

ANGELICA ARCHANGELICA (Linne)              -                                     ENGELWORTEL
Familie: apiaceae(umbelliferae). Gebruikte deel: verse wortels en zaad.
Stoomdestillatie. Nederland. Rivieroevers in Noord en Oost Europa.
De olie uit wortel en wortelstokken is kleurloos of lichtgeel, met een pikante aarde geur. De olie uit vrucht of zaad is kleurloos en pikant.
Gehalte aan etherische olie 0,3 tot 0,5% voor 1 kg essence 300 kg gedroogde wortels en vruchten. Midden- en topnoot in de mannenparfums.
Zaadolie wordt weinig aangeboden. Integenstelling tot de wortelolie is de zaadolie niet fototoxisch. Alle wortelolies bevatten furocoumarinen en kunnen leiden tot dermatitis. Dit is de gekweekte tuinplant. De Angelica sylvestris, de gewone engelwortel komt oorspronkelijk uit het Hoge Noorden en groeit op schaduwrijke, vochtige plaatsen in Lapland, Ijsland, Rusland, Noorwegen, Oostenrijk, Zwitserland, Silezië, op de hellingen van de Alpen en de Pyreneeën en langs de oevers van de rivieren die daar stromen.

De engelwortel is een grote harige driejarige plant met een penwortel, varenachtige bladeren en groenwitte bloemen, in het derde jaar. Hij kan wel 2 meter hoog worden. De bladeren zijn diep ingesneden, groot en helder groen van kleur. Engelwortel maakt diep wortelende wortelstokken, vlezig, die net als het blad en de stengel als kruid en medicijn worden toegepast. De gestreepte stengel is hol, de bladstelen aan de onderkant verdikt en van de vroege zomer bloeien de bloempjes in grote schermen. De gekweekte soort is aromatischer dan de wilde engelwortel. Blad en bladstengels kunnen het beste voor de bloei worden geoogst. Ze kunnen vers of gekookt gebruikt worden. Na de bloei in het derde jaar geeft hij zaad en sterft af. Is inheems in het hoge noorden, o. a. in IJsland, Groenland, Siberië en Scandinavië, gecultiveerd in België, Hongarije en Duitsland en is familie van de schermbloemigen. Er zijn 30 species, maar deze is de enigste in gebruik in medicinale preparaten. In Nederland met groenig witte bloemen op grinden en langs de Waal, Lek en IJssel.

Parkinson in zijn Paradise in Sole, 1629, vindt engelwortel de belangrijkste medicinale plant. De legende vertelt dat deze plant door een engel werd geopenbaard als geneesmiddel van de pest, vandaar ook de naam. Het kruid werd in mystieke riten gebruikt. Men maakte van het sap uit de wortels brouwsels die een beschermende kracht tegen boze krachten van heksen werd toegedicht. Ook werd het “Kruid van de Heilige Geest” genoemd en werd in de kloostertuinen gekweekt, in de middeleeuwen. In 1665 werd een pamflet verspreid door het Royal College of Physicians in Engeland: “Angelicawater”, zou helpen tegen de pest. Volgens een legende zou de aartsengel Rafaël in een droom aan een 10e-eeuwse monnik zijn verschenen om hem de waardevolle eigenschappen van het kruid te openbaren.
De wortels bevatten een hoog gehalte aan vluchtige oliën, 100 kilo leveren 320 gr. olie. Deze wordt gewonnen door stoomdestillatie van de wortels, heeft een zeer aromatische peperachtige geur en is sterk antiseptisch. Er wordt ook een etherische olie uit de vruchten en zaden gewonnen en deze is kleurloos met een frisse kruidige geur. Geeft bescherming bij virusziekten, ze is bloedvormend en in de natuurgeneeskunde spelen de bitterstoffen een rol bij kankerpreventie. Zij is een bekende maagbitter plant. Ze werkt genezend op de maag en kalmerend en harmoniserend op het zenuwstelsel. Versterkt het immuunsysteem. Zeer goed digestivum, tonisch bij bloedarmoede, bij gebrek aan eetlust, migraine, duizelingen en flauwten, antispasmodisch vooral bij menstruatieklachten, goed middel tegen slijm, vooral bij astma van nerveuze aard, chronische bronchitis en rokershoest.
Engelwortel geeft zelfvertrouwen, kracht en zet een mens met beide voeten op de grond. Het is een tonicum voor de zenuwen en verloren energie wordt weer opgebouwd. Wordt als geurstof in cosmetische producten en als smaakstof in levensmiddelen en alcoholische dranken, o.a. Magenbitter, Vermouth, likeurs, Chartreuse, gebruikt. In de keuken gebruikt hebben alle delen een scherpe smaak. De bladeren worden gestoofd met zure vruchten, de scheuten kunnen in salades toegepast worden en de stengels en wortels worden als groente gebruikt. De zaden in gebak. Thee van engelwortel schijnt soms een weerzin tegen alcohol te veroorzaken.
De wortelolie wordt dikwijls vervalst met zaadolie omdat die veel goedkoper is.

Andere soorten:
     Angelica polymorpha var. sinensis: Chinese engelwortel of Dang gui.
     Angelica atropurpurea: Amerikaanse engelwortel, populair in Canada en Amerika. Tweejarig 1-1.5 meter. Bloeit van de late lente tot diep in de zomer met witte of groenachtige bloemetjes aan bolvormige schermen. Heeft purperen wortels
     Angelica sylvestris: gewone engelwortel, tweejarig met grote witte of rozerode  bloemschermen. Tot 1.5 meter hoog met grote bladeren. Dikke grijze wortels en dikwijls roodgetinte stengels.
     Angelica anomala: deze plant verlicht pijn, werkt ontgiftend op organen en verhelpt verkoudheid en huidinfecties.
     Angelica sinensis: de wortel van deze plant is opwekkend voor de lever, bloed en bloedomloop.

Werkzame bestanddelen:
Monoterpenen 73%: alfa en beta pinenen 24 en 1.25%, limoneen 13%, myrceen, p-cymeen, camfeen, fellandreen, linalol, borneol, osthol. Esters (aliphatische en terpenische 1.5-2%) bornylacetaat 0.75%, trans verbenyl 0.45%.
Wortelolie: bevat terebangeleen en andere terpenen. Deze olie remt bacteriën en schimmels. Verder o.a. :a-curcumeen – limoneen – 1,1-diethoxyhexaan en –octaan – adenosine – a en b-caryophylleen – a en b-copaen – a-humuleen – a-muuroleen – a-fellandreen – a en b-pineen – a-terpineen – a-thujeen – angelicine – ar-curcumeen – apterine – archangelicine – archangelenoon – bergapteen – b-bisaboleen -  b-elemeen – b-eudesmol – b-farneseen – b-himachaleen – b-myrceen – b-fellandreen -  b-selineen – b-sesquifellandreen – bisaboleen – bisabolol – borneol – borneolacetaat – borneol-isovaleraat – camfeen – caryophylleen – cis-carveol-acetaat – cis-ocimeen – cis-piperitol -  cis-sabineenhydraat – cis-verbenol – crypton – cuminylalcohol – cuminylaldehyde – cupareen – decan-2-one – d-cadineen – elemol – ethylcapraat – ethylmyristaat – ethyl-pentadecanoaat – fenchon – osthol – p-cymeen – sabineen -  terpinen-4ol – terpinoleen – zingibereen -  xanthotoxine -   heptadecanolide – humuleen-monoxide – isobergapteen – isopimpinelline –  linalool – m-cymeen-8-ol –
myrceennonan-1-al – nonan-2-one – o-cymeen – octanal - e.a. 
        Ter vergelijk: wortelolie van Shirley and Len Price.
Hydrocarbons: monoterpenen: 73%. A-pineen 24-27% - b-pineen 4.4-8.7% - limoneen 13% - campheen 0.9-1.2% - b-myrceen 4-11.5% - a-thujeen 0.7% - y-terpineen 2.7-4.2% - a-phellandreen 12.4-14.7% - sabineen 0.6% - (+)-a-phellandreen.
Sesquiterpenen: b-caryophylleen <0.2%. Aromatisch p-cymeen 5%.
Alcohol: monoterpenolen: linalool – borneol.
Estrs: 1.5-2% - monoterpenyl bornylacetaat 0.75% - trans-verbenylacetaat 0.45% -
Oxiden: monoterpenoide: 1,8-cineol 14%.
Coumarinen: 2%. Umbelliferon – archangelicine – angelicine – bergapteen – osthol – osthenol – imperatorine – xanthotoxol – xanthotoxine en andere.
Lactonen: pentadecanolide <1% - ambrettolide <1% - heptadecanolide – tridecanolide.
De wortelolie is antispasmodisch (Wagner et al 1979).
De worteolie is antibacterieel en antifungal (Saksema & Tripathi 1985).

Werkzaamheid wortelolie:
Anorexia - antibacterieel – anticoagulant – antifungal – antiseptisch (urineweg infecties, ademhalingswegen in fecties) – antispasmodisch, (pijnlijke menstruatie, spasmodische enterocolitis) – artritis - astma – bronchitis - carminatief – diuretisch – digestief – dyspepsie - emmenagoog  – expectorant – febrifuge – flatulentie - kalmerend, huid – maagzweer - neurotonisch – reumatische klachten - sedatief (slapeloosheid, opgewondenheid, angsten, nerveuze vermoeidheid).

De zaadolie:
 bevat ethylacetisch zuur en hydroxymyristisch zuur. Terpenische alcaloïden: nitro menthadienen, coumarinen 2%: ombelliferone, archangelicine, angelicine, bergapteen, imperatorine. Lactonen: umbrettolide, pentadecanolide.
Verder: a-copaen – a-fellandreen – a en b-pineen – b-sitosterol – b-thujeen – dihydrocarvon – myrceen – xanthotoxol – xanthothoxine.

De vruchtolie:
1,8-cineol – 5-methoxy-psoraleen – a-amyrinacetaat – a-fellandreen – a-pineen – a-terpineen – b-fellandreen – b-pineen -  b-sitosterol – camfeen – ergosterol – isopimpinelline -  umbelliferon – umbelliprenine – xanthotoxol - een aantal esters, zuren, e.a.
Etherische olie, bitterstoffen en looistoffen zijn de hoofdstoffen. Bijstoffen zijn: angelica-zuren, pentaanzuren, valeriaanzuren, andere organische zuren, furocoumarine, hars, was, zetmeel, pectine en suiker. Het is een maagmiddel dat tegelijk desinfecterend werkt in de darm. Goed middel bij windzucht. Gekneusde bladeren in de auto doen de wagenziekte afnemen.
          Ter vergelijk: vruchtolie van Shirley and Len Price:
Hydrocarebons: monoterpenen: b-phellandreen 16-35% - a-phellandreen 2.7-20% - a-pineen 9.2% - campheen 0.4% - b-pineen 0.7% - sabineen 0.3% - b-myrceen 1.5% - a-terpineen, sporen – limoneen 38.7% - y-terpineen, sporen – trans-b-ocimeen 0.3% - a-terpinoleen, sporen.
Sesquiterpenen: b-caryophylleen 3.3% - a-copaen 0.3% - a-humuleen 0.7%. Aromatisch p-cymeen 0.7%.
Oxiden: sesquiterpenoide: caryophylleenoxide 0.13%.
Coumarinen: 1-3%. Imperatorine 0.5% - xanthotoxine – bergapteen 0.1% - isoimperatorine – xanthotoxol – 8-hydroxy-5-methoxypsoraleen – 4-methoxy-7-hydroxypsoraleen en andere.

Specifieke werkzaamheid:
Aambeien  -  angst+++ -  anticoagulans++  -  artritis  -  bactericide - bloedarmoede  -        bloedzuiverend  -  bronchitis  -  cardiacproblemen – carminatief - constipatie - digestief  -  eupeptique+ -  expectorant – fungicide – gebrek aan eetlust -      geelzucht  -  hartkloppingen  -  hoesten   -  huidaandoeningen  - huidregenererend  -   jicht  -  kalmerend+++, zenuwstelsel, angsten, borstkramp  -   koortsverlagend  -  leverversterkend  -  longaandoeningen  -  maagzuur - menstruatiebevorderend  -  psoriasis –      reuma -  sedatief -  slaapstoornissen+++ -  slapeloosheid -  spasmolytisch  -   spierpijn - spijsverteringsproblemen - stimulerend -  stomachisch  -  tonisch, algemeen - urinedrijvend -  uitputting - verkoudheid -  vermoeidheid  -  verstopping  - windzucht -  wondhelend - zenuwpijn – zenuwversterkend – zwakte - zweetdrijvend.
Verdampen bij chronische bronchitis, rokershoest, algemeen longtonicum. Stimuleert het lymfesysteem en voert toxinen af, evenals een teveel aan water en urinezuur. Tonisch voor de lever en milt.
De vruchtolie is in een hoge dosis sedatief en in een lage doses tonisch, opwekkend.
De wortelolie is bij gebruik op de huid fotosensitiserend (Franchomme & Penoel 2001. p.351)
De IFRA beveelt een maximum aan van de wortelolie tot 0.8% vanwege de coumarinen, bergapteen en xabthotoxine, die fototoxiciteit veroorzaken.
Umbelliferon is een bewezen antifungal agent (Maybe 1988 p.117).
Pineen is antimicrobial en expectorant (Opdyke 1975b p.713).
Bergapteen, xanthotoxine en andere coumarinen zijn werkzaam in de behandeling van psoriasis en vitiligo.

Geestelijk: engelwortel geeft zelfvertrouwen, kracht en zet de mens met beide benen op de grond. De olie heeft sterk aardende eigenschappen.                                                                  
De olie maakt bewust van eigen denken en kunnen. Vergemakkelijkt het mediteren, bevordert het geestelijk evenwicht, stimuleert het zenuwstelsel; helpt bij uitputting en stress.

Inwendig:
Bloedzuiverend, bloedarmoede, versterkend, desinfecterend, krampopheffend, sputumbevorderend, expectorant, eetlustbevorderend, herstel na ziekte, bloedarmoede, nervositeit, menstruatieklachten, constipatie, aambeien, hartkloppingen, infectieziekten, geelzucht, anorexia, maagklachten.
Twee maal daags 2 druppels in een theelepel honing en dit oplossen in warme melk, kruidenthee of soja-melk. Niet met water innemen.

Combinaties:
Engelwortel is goed te combineren met: citroen, costus, den, eikenmos, eucalyptus, bergamot, scharlei, lemongrass, jeneverbes, opopanax, patchouli, scharlei, tea tree, vetiver en citrusoliën.

Contra indicatie:
niet gebruiken tijdens zwangerschap en bij diabetes. Let op: fotosensibiliserend. Zelden gebruikt in de aromatherapie. Niet toxisch, niet irriterend. Niet bij baby’s, kinderen en zwangere (Lawless 1992 p.44). Wortel- en zaadolie worden tot een maximum van 0.1% gebruikt in parfums (Leung & Foster 1996 p.33). Aangeraden wordt geen zelfmedicatie toe te passen, maar alleen gebruiken op aanraden van een arts/natuurgenezer.

Veiligheid: MSDS
Cas no. 8015-66-5. Vlampunt: 45 graden C. Soortelijk gewicht bij 20 graden C.: 0.857 . Ontvlambaar tot licht ontvlambaar. Bij verwerking beschermende kleding dragen.
Stabiele vloeistof, niet brandgevaarlijk, niet bij open vuur gebruiken, schokbestendig. Bij ingestie melk en/of water drinken, arts waarschuwen, etiket/verpakking tonen.
Xi: irritant voor ogen en huid. Kan dermatitis veroorzaken. Mogelijk allergeen bij herhaald contact. Niet carcinogeen. Ogen 15 minuten spoelen, huid overvloedig wassen met water.
Wortelolie/zaadolie: MSDS
Cas no.: 8015-64-3. Vlampunt 45 graden C. Soortelijk gewicht: 0.8711
Xi-Xn-N: irritant voor ogen en huid; schadelijk bij ingestie; niet in het milieu afvloeien: grondwater, water, grond. Oogcontact: 15 minuten spoelen met overvloedig water, evenals de huid. Bij ingestie de mond spoelen en een arts waarschuwen, etiket/verpakking tonen. Verwerken met beschermende kleding.
Oplosbaar in alcohol, vette olie, niet in water.

Toepassingen:
     *bij griep: meng 10 dr. engelwortel, 20 dr. eucalyptus en 20 dr. rozemarijn. Van dit mengsel 1-3 dr. in een schaaltje heet water doen en naar behoefte inhaleren.
     *bij verkoudheid, vastzittende hoest: meng 1-3 dr. engelwortel in een schaaltje heet water en damp 3 maal daags.
     *bij uitputting, stress: meng 2 dr. engelwortel, 5 dr. salie, 7 dr. bergamot, 3 dr. lavendel en 5 dr. ceder met 50 ml. jojoba - of avocado olie. Hiermee 2-3 keer per week de buik 5 minuten masseren.
     *als massage olie die het zelfvertrouwen sterkt: 5 dr. engelwortel en 5 dr. roos mengen in 50 ml. basisolie. Dagelijks buik en voeten masseren.
     *verdampen: 6 dr. engelwortel op de aromalamp werken opbouwend en stabiliserend en zijn behulpzaam bij het nemen van beslissingen.

Bronnen: annetanna.be/kruiden
                Home.tiscali.be/jantje
                neerlandstuin.nl
                Aromatherapy for Health Professionals. Shirley and Len Price p. 385.
Foto’s: kuleuven-kortrijk.be
            Kurt Stübers Online Library 1999. (Prof. Dr. Otto Wilhelm Thomé).
            west-vlaanderen.be
            tuinclub.be

André Gielen.  ©®Copyright en registratie notaris. Lith 2001- mrt 2007.