Coriandrum sativum
CORIANDRUM SATIVUM L. 1753 - KORIANDER / WANTSENKRUID / KETOEMBAR / COLANDER / CHINESE PETERSELIE / ANISS.
Familie: apiaceae (umbelliferae). De familie umbelliferae is een grote familie met 455 genera en 3600-3751 species. De genus Coriandrum omvat de gecultiveerde species C. sativum en de wilde species Coriandrum tordylium (Zuidoost Anatolië en Noord Libanon. Respectievelijk Hedge and Lamond 1972 en Mouterde 1986). De twee species lijken erg op elkaar, maar er moet nog onderzocht worden of kruising mogelijk is.
Synoniemen en geaccepteerde namen: Coriandrum majus Gouan 1762
Coriandrum diversifolium Gilib. 1782
Coriandrum testiculatum Lour 1790
Coriandrum globosum Salisb. 1796
Coriandrum melphitense Ten. et Guss 1837
Selinum coriandrum E.H.L. Krause 1904.
Gebruikt deel: olie van de rijpe zaden en een olie van het kruid of de bladeren. Stoomdestillatie. Frankrijk. In Thailand wordt er ook een olie van de wortels geproduceerd. Ook kan er van de zaden na het destilleren van de etherische olie een vette olie worden geproduceerd, door persing of extractie. De etherische olie wordt gewonnen door stoomdestillatie van gekneusde rijpe zaden, is kleurloos of lichtgeel en heeft een zoet houtachtige geur. Deze olie werkt verhelderend, sterkend en activerend. Er wordt ook een etherische olie gewonnen door stoomdestillatie van verse, gedroogde bladeren. Deze olie heeft een zeer hoog gehalte aan decylaldehyde. 
Inheems in het Oostelijke Middellandse Zeegebied, Griekenland of Klein Azië. De naam komt uit het Latijn: coriandrum en uit het Grieks: koriannon – korion – koriadna – koris (bug of wandluis).
In de keuken: de zaden, gedroogd, heel of gemalen, de verse blaadjes, de wortel. Alle drie zijn ze geheel verschillend van smaak. Het is een van de oudste keukenkruiden. Koriander is een kruid of kruiderij, nl. de bladeren en een specerij, de zaden. Alle delen van de plant zijn eetbaar, de bloemen, wortel, stengels, bladeren en het zaad. De geur van de rijpe gedroogde zaden wordt over het algemeen als prettig ervaren. De geur van het kruid, de bladeren (In Latijns Amerika en de USA Cilantro genoemd) en ook de wortel en onrijpe zaden wordt in het Oosten wel gewaardeerd, in het Westen minder. De bladeren, wortels en onrijpe zaden verspreiden voor sommigen een nare lucht, die aan wandluizen doet denken, of zeep, of verbrand rubber. Het kruid of de specerij wordt toegepast in vele landen in Europa, Latijns Amerika, China, India, Noord Afrika en in Azië. Het is een onderdeel van veel curry poeders. De verse bladeren en stengels, cilantro, worden gebruikt is salades, soep, sauzen en bonenschotels. De wortel wordt toegevoegd aan curries, als kruiderij en ter vervanging van knoflook. De gemalen koriander wordt veel toegepast in vis, koud vlees, eieren, kaas, aardappelen, enz. Koriander kan de knoflook lucht in de adem neutraliseren. De bladeren worden vooral vers gebruikt, want even koken of aanbakken neemt al veel van de geur weg. De wortel kan bij het koken en bakken wel langer de geur behouden. Koriander wordt ook gebruikt in likeuren, gin, Chartreuse, bier.
Gehalte aan etherische kruidolie 0,2%, voor 1 kg essence 500 kg plantmateriaal. De olie is kleurloos of lichtgeel tot geelgroen en de geur aromatisch kruidig met een ondertoon van anijs. Topnoot in mannengeuren en veelvuldig als smaakmaker toegepast in voedingsmiddelen. Ook gebruikt als smaakmaker in tabak. Gehalte aan etherische zaadolie 0,8% - 2.6%, dus 120 kilo zaad voor een liter olie. De vette olie, na de destillatie van de etherische olie heeft een opbrengst van 9 – 27%. De geur van de etherische olie is zoet en kruidig met een ondertoon van sinaasappelschil. Populaire topnoot in mannengeuren en als smaakmaker. Het wordt al 
duizenden jaren gekweekt in India, China en Egypte en in het wild groeit het kruid in Zuidoost Europa en het Midden Oosten, evenals in alle landen met een gematigd klimaat.
Het plantje wordt 40 – 70 cm hoog met glimmende bladeren bovenop fijner geveerd dan onder en is éénjarig. De stengel is gestreept en groen, maar kan tijdens de bloei veranderen in rood of paarsachtig evenals de bladeren. De plant heeft een penwortel. De bladeren zijn groen of lichtgroen en de onderkant wasachtig en glanzend. Hoe meer zon, des te groter is het aroma van het kruid. De grond moet het liefst kalkhoudend, humusrijk en goed gedraineerd zijn. Organische bemesting is belangrijk. De plant kan tegen de kou, droogte, warmte. Hij bloeit in witte of rozerode schermen gevolgd door grote bolle zaden. De rijpe zaden hebben een zoet aroma met een vleugje bitterheid en worden gebruikt in zowel zoete als hartige gerechten en als inmaakkruid, koek- en worstkruiden, in rijsttafelgerechten en kerriesauzen. Vooral Islamitische vleesgerechten worden ermee gekruid. De productie in Marokko is erg groot en verder in Iran, het Midden Oosten, Rusland, Canada, de USA., Latijns Amerika en Centraal Amerika. Een andere economisch aspect aan de plant is het feit dat hij veel nectar levert en belangrijk voor de honing winning en bestuiving. Een hectare koriander kan 500 kilo honing opbrengen (Luk’janov en Reznikov 1976).
Reeds in de Bijbel werd koriander genoemd en vergeleken met manna. Geschriften gaan terug tot 3000 jaar. Hij is beschreven in de Papyrus Ebers 1500 voor Christus. In China kwam de koriander in de Han dynastie 202 voor Christus tot 9 na Christus. Ook medicinaal is koriander al duizenden jaren in gebruik. Hippocrates gebruikte koriander reeds als medicijn en koriander is beschreven door Aristophanes, Theophrastus, Dioscorides (van Harten 1974) en de Romeinse schrijvers Columella en Plinius. Het is een van de bittere kruiden die gebruikt worden bij de rituelen van het Joodse Paasfeest, als de vlucht uit Egypte wordt herdacht. De Egyptenaren gebruikten koriander om de wijn wat koppiger te maken en in de Middeleeuwen werd koriander verwerkt in liefdesdranken. Als geneesmiddel gebruikten de Egyptenaren het tegen maag/darm kwalen, als spijsvertering bevorderend en in honing tegen hoesten. In de Egyptische 
graven heeft men korianderzaad aangetroffen. De Romeinen mengden het kruid in de azijn om hun vlees goed te houden, schimmel-werend en bacterie dodend.
Koriander werd door de Romeinen uit Klein Azië naar Europa gebracht. Hier werd het in 812 opgenomen in de “Capitulare de villis” van Karel de Grote met voorschriften voor de teelt in o.a. kasteel- en kloostertuinen. In die tijden gebruikt als digestief en afrodisiacum, als wondbehandelaar bij zweren, tegen halitosis en bij de behandeling van reumatische aandoeningen. Losch 1903 beschrijft hoe de vruchten in wijn en/of azijn moesten worden geweekt en weer gedroogd om chemische bestanddelen uit de zaden te verwijderen die duizeligheid veroorzaakten. Daarna werden de zaden medicinaal gebruikt. (o. a. beschreven door: Linnaeus 1780 – Reichenbach 1833 – Losch 1903 – Hegi 1926).
De gedroogde fijngestampte vrucht wordt als specerij gebruikt en is in de Indonesische keuken als “ketoembar” bekend. De reuk is aanvankelijk onaangenaam en lijkt op de lucht die wandluizen verspreiden. Het wordt wel eens de peterselie van Azië genoemd.
Na de destillatie van de etherische olie vinden we in de vette olie uit Gatersleben in Duitsland 1994: petroselinic acid 68.8% - linoleic acid 16.6% - oleic acid 7.5% - palmitic acid 3.8% en in mindere mate: stearic acid – vaccenic acid – myristic acid.
Koriander wordt in de levensmiddelenindustrie toegepast als smaakmaker in vleesproducten en likeuren. Ook als geurcomponent in zeep, parfum en toiletartikelen. Smaakmiddel voor tabak. Culinair gebruik van de verse blaadjes vooral in China, Mexico, Zuid-Amerika. India en Zuidoost Azië.
De olie wordt voornamelijk geproduceerd in Rusland, Roemenië en voormalig Joegoslavië, Frankrijk, Marokko en India. De koriander die in Centraal Europa en Rusland groeit, de var. microcarpum, heeft kleinere zaden (3 mm.) en bevat meer olie dan de Oosterse koriander met grotere zaden. Deze soort, de var. vulgare wordt gecultiveerd voor het zaad en de bladeren de zaden zijn 3 – 5 mm.
Het zaad goed afgesloten opbergen want muizen en torren zijn er gek op.
De eerst fabriek voor de stoomdestillatie van koriander zaad was in Rusland in 1885. Tegenwoordig wordt de olie ook gewonnen door vloeibare carbon dioxide extractie. De commerciële olie wordt veel vervalst met zoete sinaasappel olie, cederhout, terpentijn en anethol en anijs olie.(Bhatnagar 1950).
Werkzame bestanddelen:
zaadolie: 70% Monoterpenole; 10% monoterpene, ketonen, esters, coumarine.
a-thujeen, koriandrol 60-65%, a-pineen 0.1-8%, b-caryophylleen, campesterol, daucosterol, cis-ocimeen, limoneen 4%, linalool 55-85%, geraniol 3%, geraniolacetaat, geranylacetaat, borneol, nerol, nerolidol, nonanal, ocimeen, sabineen, terpinoleen, elemol, furfurol, terpinen-4-ol, terpineol-4, a-terpineol en sporen van nerylacetaat, hexenylbutyraat, fellandreen, dipenteen, y-terpineen tot7.5%, cymeen 3%, campheen 1.3%, myrceen 2%, borneon tot 4%, carvon, myristicine, anethool, undecanal, 2-decanal (decylaldehyde) en andere, waaronder coumarine en furocoumarine: umbelliferon, scopoletine en bergapteen. Een klein beetje triterpeenalcohol coriandrinondiol. Vitaminen en mineralen. De bestanddelen variëren naar gelang de herkomst.
Ter vergelijk een olie van de rijpe zaden uit Gatersleben Duitsland 1995:
Linalool 67.7% - a-pineen 10.5% - terpineen 9% - geranylacetaat 4% - kamfer 3% - geraniol 1.9% - en minder dan 2%: pineen – campheen – myrceen – limoneen – p-cymol – dipenteen – a-terpineen – n-decylaldehyde – borenol – acetic acid esters.
Ter vergelijk: bestanddelen zaadolie van Shirley and Len Price p. 410.
Hydrocarbons: monoterpenen: 10-20%. Y-terpineen 1-8% - limoneen 0.5-4% - a-pineen 0.2-8.5% - campheen, sporen-1.4% - b-myrceen 0.2-2%. Aromatisch: p-cymeen, sporen – 3.5%.
Alcohols: monoterpenolen: 60-80%. Linalol 60-87% - geraniol 1.2-3.3% - terpinen-4-ol, sporen-3% - a-terpineol <0.5%.
Ketonen: 7-9%. Monoterpenon kamfer 0.9-4%.
Esters: monoterpenyl: geranylacetaat 0.1-4.7% - linalylacetaat 0.-2.7%.
Coumarinen, furocoumarinen: umbelliferon, sporen – bergapteen, sporen.
Werkzaamheid: 
Analgetisch, osteoartritis, reumatische pijn - afrodisiacum - anthelmintisch - anorexia - Antibacterieel – anti-infectueus, cystitis, griep - antioxidant - antireumatisch - antispasmodisch, digestief, baarmoeder - aperitief - artritis - bactericide - bloedcirculatiebevorderend - carminatief, aerofagie, flatulentie - cefaal - darmkrampen - diarree - digestief - diuretisch - euforisch, verdriet, bedroefdheid - expectorant - fungicide - gebrek aan eetlust - geheugen, stimulerend - halitose - hik - infecties, micro-organismen - insecticide - kolieken - krampopheffend - koliek - kou - larvicide - laxatief - luchtweg problemen - maagklachten - mazelen - menstruatieproblemen - migraine - misselijkheid - narcotisch - neurotonisch, anorexia, zwakte, vermoeidheid, geestelijke vermoeidheid - ontstekingremmend - oprispingen - reumatische pijnen, gewrichtspijn - schimmeldodend - spanningen/stress - spasmolytisch - spierpijn - spijsverteringsstoornissen - stijfheid - stimulerend (hart, bloedsomloop, zenuwen) – stomachisch, indigestie - tonisch, spijsvertering en zenuwstelsel - verdriet - vitaliserend – verkoudheid - vermoeidheid - winderigheid - wormdodend, larven - zenuwpijn.
Verdampen: werkt zuiverend op de lucht en vitraliserend, geeft kracht en energie. Goed bij nerveuze uitputting, vermoeidheid, slapeloosheid. Mentale stimulant, goed voor de concentratie en vergeetachtigheid. Huidverzorging: striae, littekens. Versterkende olie na ziekte en verkoelende olie. Pijnbestrijding: zie kruidolie. Thee is goed voor volwassenen en kinderen tegen buikkrampen. Koriander bevat een antioxidant die dierlijke vetten belet ranzig te worden.
Geen irritatie of sensitisering bij 6% oplossing getest op mensen (Opdyke 1973d).
De inhoud van de linalol en de andere bestanddelen is afhankelijk van de rijpheid van de vrucht en de geografische omstandigheden.
Kruid/bladolie:
De onderzoekingen van Smallfield 1994 geven aan: (E)-2-decanal – (E)-2-dodecanal – 2-decen-1-ol – (E)-2-tetradecanal – (E)-2-undecanal – decanal 10% – decan-1-ol.
Aldehyden 85-95%: 7-dedecanal 21%, dodecanal 16%, tetradecanal 9%, 5,8-tridecadienal 5%, octanal 5%, tridecanal tot 4%, 3,6-undecadienal 3%, undecanal 3%, tridecenal 1.5%. Monoterpenolen: linalol, geraniol, octanol, borneol. Ketonen: carvon. Fenolische ethers: anethol. Vitaminen en mineralen.
Werkzaamheid:
Afrodisiacum - analgetisch - angst/stress/spanning - sterk anti-ontsteking – anti-oxidantwerking – antireumatisch – antiviraal – antitoxisch, zuiverend - bactericide - gastritis – kalmerend, sterk op het zenuwstelsel - krampstillend – lipolytisch (vetsplitsend of –oplossend) - ontstekingremmend - slaapstoornissen - sterk sedatief – tonisch, spijsvertering -
Verdampen: luchtzuiverend – slaapstoornissen en stress. Huidverzorging: zuiverend, bij striae, pijnlijke littekens. Pijnbestrijding: jicht, artritis, reumatische pijn, stijfheid, spierpijn. Werkt zuiverend op toxinen in het lichaam.
De bladolie heeft de geur van decylaldehyde en andere vette aldehyden (Prakash 1990).
De olie is bacterieel, larvicide en cytotoxisch (Abdullin 1962, Silyanovska et al 1969).
Coriandrol is een synoniem voor (+)-linalol (Foster 1993b).
Inwendig:
bij: aërofagie, koorts, reuma, suikerziekte, spijsverteringsmoeilijkheden, griep, winderigheid, nerveuze zwakte en te weinig eetlust, vermoeidheid, hik, oprispingen: 3 maal daags 2 druppels na de maaltijd innemen.
Geestelijk:
verhelderend, activerend, sterkend en ontspannend. Geheugenstimulerend.
Koriander trekt liefde en schoonheid aan. Heeft een rustgevende invloed op het zenuwstelsel en geeft tegelijkertijd een sensuele sfeer. Is opwekkend voor vermoeide, uitgeputte en/of nerveuze mensen. Een geschikte olie voor vrouwen die hun uitstraling bevestigd willen zien en voor artiesten die in een gevoelige sfeer willen werken.
Contra indicatie:
een hoge dosis is bedwelmend, verdovend.
In het algemeen niet toxisch, niet irriterend. Matig gebruiken. Niet op een gevoelige of beschadigde huid. Niet samen met alcohol gebruiken, werkt versterkend. De linalool in de olie kan dermatitis veroorzaken.
Combinatie:
bergamot, citronella, den, gember, jasmijn, kaneel, neroli, petitgrain, sandelhout, scharlei, wierook en andere specerijenoliën.
Veiligheid: MSDS
Cas no. 8008-52-4. Vlampunt 57 graden C. Kookpunt 193 graden C. Soortelijk gewicht bij 20 graden C. 0.863-0.875. Refractieve index bij 20 graden C. 1.462-1.472.
Matig gebruiken. Stabiele vloeistof, ontvlambaar.
Xi-Xn-N. Irritant voor huiid, ogen, slijmvliezen. Schadelijk bij ingestie. Niet in het milieu, grondwater, water, grond.
Verwerken met beschermende kleding.
Oraal toxisch LD50 rat 4130 mg/kg. Huid toxisch konijn LD50 500 mg/kg
Oogcontact 15 minuten spoelen met overvloedig water, evenals de huid. Bij ingestie de mond spoelen, arts waarschuwen en etiket tonen.
Toepassingen:
*als verwarmend bad: 5 dr.koriander, 5 dr. sandelhout, en 4 dr. gember mengen met een beetje melk of een lepeltje honing. Dit toevoegen aan een warm bad en 20 minuten baden.
*bij spanningen: 5 dr. koriander, 5 dr. pompelmoes en 5 dr. ylang ylang of cananga mengen in 30 ml. basisolie. Met dit mengsel het lichaam licht masseren. Bij lage bloeddruk geen ylang ylang.
*bij spierpijn, reumatische pijnen: 3 dr. koriander, 4 dr, rozemarijn, en 5 dr. lemongrass mengen in een eetlepel basisolie en hiermee de pijnlijke plaatsen masseren.
*verdampen:koriander werkt rustgevend en troostend bij angstgevoelens, stress en nervositeit. De warmte van koriander is omhullend en brengt vrouwelijkheid tot uitdrukking. 10 Druppels in de aromalamp geven een warm en rustig gevoel.
Bron: Zie algemene bibliografie.
Spice pages: Coriander seeds and cilantro. Coriandum sativum L.
Wikipedia nl., eng., de.
apinchof.com: a pinch of cilantro. A pinch of Coriander.
Herbs by Linda Gilbert: Coriander
Ilkas und Ullis Kräuterecke: Koriander (Coriandrum sativum)
Spices exotic flavors & medicines. UCLA. Louise M. Darling Biomedical Library. Univerity of
California.
hort.purdue.edu/newcrop/nexus/Coriandrum_sativum
biozac.de: Pflanzen des Capitulare de Villis: Koriander.
Sorting Coriandrum names MMPND : Multilingual Multiscript Plant Name Database.
tuinadvies.be/kruiden Koriander/Coriandrum sativum.
Diederichsen, Axel 1996. Coriandrum sativum L. IPK (Institute of plant genetics
Gatersleben Duitsland. IPGRI: International Plant Genetic Resources Institute 1996. Italy.
ISBN 92-9043-284-5
Saskatchewan Herb and Spice Association. Coriander. University of Saskatchewan.
The Epicentre: Encyclopedia of spices: Coriander, Cpriandrum sativum.
Shirley and Len Price: Aromatherapy for Health Professionals. P. 411.
Plantaardigheden.nl: Koriander – Coriandrum sativum. Bron: De bolster.
Foto: tuinkrant.com
rjb.csic.es
objectief.be
naturedirect2u.com
nativeplants.msu.edu
©®Copyright en registratie notaris. André Gielen. Lith 2001 - 2007.
Previous page: Copaifera officinalis
Next page: Corymbia citriodora